Zespół jelita nadwrażliwego

Zespół jelita nadwrażliwego IBS (Irritable Bowel Syndrome)

Twoja choroba w pigułce:

Chorobą tą dotknięte jest ok.  10-15% społeczeństwa. Wśród pacjentów dominują kobiety. Charakteryzuje się bólem i/lub dyskomfortem w jamie brzusznej, wzdęciami, zmianą częstotliwości wypróżnień oraz konsystencji stolca. Mogą występować biegunki naprzemiennie z zaparciami. Chorzy nie mają uszkodzonego przewodu pokarmowego. Dolegliwości spowodowane są nieprawidłowościami  czynnościowymi w obrębie układu pokarmowego. Przyczyny nie są do końca poznane i wymienia się tu czynniki psychologiczne, dietetyczne i bakteryjne zapalenia jelit.
  
Diagnoza:

Opiera się na stwierdzeniu objawów: biegunek, zaparć, uczucia niepełnego wypróżnienia po defekacji, bólów i skurczów brzucha, gazów. Następnie należy wykluczyć inne możliwe przyczyny powyższych symptomów. Mogą być wyrazem chorób organicznych, dlatego konieczna jest diagnostyka wykluczająca, szczególnie w przypadku wystąpienia alarmujących objawów (niezamierzone chudnięcie, niedokrwistość, krew w kale, gorączka). 

Leczenie:

Zespół jelita nadwrażliwego wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta. W zależności od postaci (zaparciowa, biegunkowa, mieszana) i nasilenia objawów należy dostosować metody walko z chorobą. Leczenie opiera się na działaniu objawowym, modyfikacji diety i stylu życia. Stosuje się również leki rozkurczowe,  przeciwdepresyjne i przeciwlękowe. Środki o silnym działaniu przeczyszczającym są przeciwwskazane. 

Dieta w IBS: 

            Ogólne zalecenia:

Przede wszystkim należy pamiętać o regularności i niewielkiej objętości porcji. Najlepiej jadać 3-6 razy dziennie, z przerwami  pomiędzy posiłkami  ok. 2-4 godzinnymi. Kolejną istotną rzeczą jest dostarczenie odpowiedniej ilości błonnika i płynów. Zaleca się 30-40g błonnika na dobę. Konieczne jest picie dużych ilości wody, herbaty i innych, najlepiej niesłodzonych napojów (2-2,5l na dobę), co pozwoli na optymalne działanie błonnika mającego za zadanie zapobiec zaparciom.

Ponad to pacjenci  powinni obserwować reakcje własnego organizmu na poszczególne pokarmy i stopniowo eliminować z diety te, po których dolegliwości nasilają się. Warto prowadzić dzienniczek dietetyczny i konsultować jego zawartość z lekarzem i dietetykiem. W poniższych tabelach przedstawiono potrawy, które zazwyczaj są źle tolerowane. Jednak trzeba pamiętać, że u każdego pacjenta reakcja może być inna. Wskazane jest ograniczenie  kawy i mocnej herbaty oraz mocnych alkoholi. 

Postać biegunkowa:

Zaleca się ograniczenie błonnika oraz zastosowania produktów zapierających. Ważne jest, aby pić duże ilości płynów, gdyż biegunka może powodować odwodnienie. Poleca się stosować  sucharki, pszenne pieczywo, ryż, makarony, banany, gotowaną marchew, ziemniaki, kaszkę manną na wodzie, kisiel, suszone owoce borówki czernicy oraz napary z kory dębu, liści jeżyny krzewiastej . W okresie biegunkowym unikamy: owoców, orzechów, warzyw wzdymających i wysokobłonnikowych, gruboziarnistych kasz,  pieczywa razowego, ostrych przypraw i alkoholu.

Dodatkowo należy wykluczyć nietolerancję laktozy. Jeśli po spożyciu mleka i produktów mlecznych biegunki i wzdęcia nasilają się może okazać się konieczne wyeliminowanie mleka, śmietanki, serków homogenizowanych, jogurtów i innych produktów zawierających mleko. Jednak po ustąpieniu dolegliwości warto sprawdzić czy podobne objawy występują po fermentowanych napojach mlecznych, twarogach, serach żółtych, które zawierają niewielkie ilości laktozy, a stanowią cenne źródło wapnia, białka i mogą być dobrze tolerowane. Jeśli nietolerancja laktozy jest przejściowa, tzn jest efektem uszkodzenia błony śluzowej jelita po przebytej biegunce czy zakażeniu bakteryjnym warto wrócić do spożywania mleka i jego przetworów po wyleczeniu.

Rodzaj produktu	Zalecane	Przeciwwskazane
Płyny	woda niegazowana, słaba herbata, kawa zbożowa, mleko i śmietanka (przy braku nietolerancji laktozy), rozcieńczone soki warzywne	mleko, kefir, jogurt (nietolerancja laktozy), mocna kawa i herbata, alkohol, napoje gazowane, soki i napoje dosładzane
Sery	serki homogenizowane, twarogi, sery żółte ≤30% tłuszczu umiarkowanie (przy tolerancji)	tłuste sery żółte, topione, pleśniowe, tłuste serki kanapkowe typu formage
Tłuszcze	umiarkowanie masło, miękkie margaryny, oliwa i oleje roślinne (najlepiej na zimno do potraw)	smalec, słonina, twarde margaryny kostkowe
Ryby, mięso i wędliny	drób bez skórki, cielęcina, królik, chude kawałki  wołowiny, chude i półtłuste ryby (wszystkie gotowane, pieczone, duszone bez obsmażania), wędliny drobiowe	tłusta wieprzowina, baranina, wołowina, podroby, pasztety, parówki, wędliny wędzone i tłuste
Nabiał i jajka	mleko, śmietana, kefiry, maślanki (jeśli są tolerowane), jajka gotowane na miękko, omlety biszkoptowe	mleko, śmietana, kefiry, maślanki (przy nietolerancji laktozy), jaja smażone, jajecznica na boczku
Produkty zbożowe	białe pieczywo pszenne, sucharki, drobne makarony, kaszka manna, kus-kus, ryż, biszkopty	pieczywo razowe, wieloziarniste, tłuste pieczywo cukiernicze (pączki, ciastka francuskie, itp.)
Warzywa	marchew, pietruszka, seler (korzeń), ziemniaki, sałata, rzodkiewki, pomidory bez skórki, bataty, dynia, awokado	kapustne, strączkowe, kalarepa, cebulowe
Owoce	gotowane i pieczone jabłka, brzoskwinie, banany	surowe jabłka, gruszki, śliwki, truskawki, maliny, porzeczki
Desery i słodycze	galaretki, kisiele, budynie i lody (uwaga przy nietolerancji laktozy), herbatniki, biszkopty	czekolada, bita śmietana, kremy, ciasta i ciasteczka, konfitury z owoców pestkowych, batony
Przyprawy	kminek, pietruszka, koper ogrodowy, bazylia, oregano, jałowiec	jarzynka, korzenne, musztarda, chrzan, curry, chilli, ostra papryka, pieprz
Inne	chrupki kukurydziane, potrawy gotowane, pieczone i duszone bez obsmażania, pierogi leniwe, kopytka, naleśniki	chipsy, fast food, potrawy smażone, wędzone, wysokoprzetworzone (zupki i sosy instant), zupy zabielane śmietaną z warzyw wzdymających i na tłustych wywarach, majonez

                  Postać zaparciowa:

Wymaga zwiększenia spożycia włókna pokarmowego nawet do 45g na dobę oraz picia dużych ilości płynów do 2,5 – 3l na dobę. Pozwoli to zwiększyć masę stolca, przyspieszy pasaż jelitowy i ułatwi oraz przyspieszy defekację. Można zastosować nasiona lnu, babki płesznika i babki jajowatej.  Należy zwiększyć w diecie ilość warzyw i surowych owoców, kasz i płatków pełnoziarnistych, pieczywa razowego, orzechów, suszonych owoców, otrąb i fermentowanych napojów mlecznych. Jednak warto pamiętać o tym, że niektóre z ww. produktów mogą nasilać wzdęcia, dlatego produkty trzeba dobierać indywidualnie wg. tolerancji.

Rodzaj produktu	Zalecane	Przeciwwskazane
Płyny	woda niegazowana, mleko do 2%, kefir, jogurt, maślanka, kawa zbożowa, słaba herbata, napary ziołowe, soki warzywne	napoje słodzone i gazowane, alkohol, kawa, kakao, czekolada, mocna herbata
Sery	twaróg chudy i półtłusty, umiarkowanie sery żółte ≤30% tłuszczu,	tłuste sery żółte, pleśniowe, topione, serki typu formage
Tłuszcze	oleje roślinne(na surowo do potraw), margaryny miękkie, masło w ograniczonych ilościach	smalec, słonina, twarde margaryny kostkowe
Mięso i wędliny	drób bez skórki, cielęcina, królik, chude kawałki wołowiny, chude i półtłuste ryby  takie jak: dorsz, karmazyn, sandacz, szczupak, lin, leszcz, karaś, pstrąg, okoń, morszczuk, mintaj, itp. (wszystko gotowane, pieczone, duszone bez obsmażania), wędliny drobiowe	tłusta wieprzowina, baranina, wołowina, podroby, pasztety, parówki, wędzone i tłuste wędliny, przetwory rybne wędzone, puszkowane ryby i mięsa
Nabiał i jajka	białka, jajka na miękko, mleko, śmietana (12-18%), mleko, fermentowane produkty mleczne, twarogi, omlety biszkoptowe	duże ilości żółtek, tłuste sery, smażone jajka, jajecznica na boczku
Produkty zbożowe	pieczywo razowe, pełnoziarniste ze zbożami i ziarnami, otręby, płatki pełnoziarniste, kasze (gryczana, jaglana, jęczmienna, pęczak), brązowy ryż, razowy makaron, muesli, mąki razowe (typ 1850 i 2000), kiełki pszenne	pieczywo białe, pszenne, bułki, pieczywo cukiernicze, biały ryż, makarony białe i jajeczne, kaszka manna, kukurydziana, tapioka,
Warzywa	wszystkie: szczególnie z dużą zawartością błonnika  (indywidualna tolerancja – mogą powodować wzdęcia) na surowo, gotowane na parze i w odzie oraz pieczone	umiarkowanie: ziemniaki, bataty, gotowana marchew, Unikamy: frytki, placki ziemniaczane, puree
Owoce	wszystkie najlepiej na surowo(uwaga na gazotwórcze gruszki, jabłka, śliwki)	umiarkowanie: banany, winogrona,
Desery i słodycze	sałatki owocowe, galaretki, kisiele z owoców i kompotów, budynie, sorbety,  dżemy, domowe ciastka owsiane, otrębowe ze zbożami, suszonymi owocami i orzechami	czekolada, bita śmietana, kremy, ciasta i ciasteczka,  batony
Przyprawy	liść laurowy, ziele angielskie, wanilia, kminek, pietruszka, koper ogrodowy, bazylia, oregano, jałowiec	jarzynka i umiarkowanie: korzenne, musztarda, chrzan, curry, chilli, ostra papryka, pieprz
Inne	zupy warzywne na wywarach warzywnych/ chudych drobiowych niezabielane (ewentualnie zawiesiną mąki  mleka), potrawy gotowane, pieczone i duszone bez obsmażania	chipsy, fast food, potrawy smażone, wędzone, wysokoprzetworzone (zupki i sosy instant), zupy zabielane śmietaną z warzyw wzdymających i na tłustych wywarach, majonez

    IV.            Pokarmy najczęściej wywołujące wzdęcia: brokuły, kalafior, fasola, kapusta ,brukselka, groch, soja, fasola, brukiew, cebula, por, kukurydza, jabłka, śliwki, gruszki, napoje gazowane, słodycze, fruktoza (dżemy i  produkty dla diabetyków, słodkie owoce np. gruszki, winogrona)




                       
                        Korzystnie działają: herbatki ziołowe i przyprawy takie jak kminek, koper włoski, mięta pieprzowa, jałowiec, imbir, bazylia, oregano, pietruszka, koper ogrodowy, tymianek.

Dodatkowe wskazówki:

        I.            Radzenie sobie ze stresem:

W IBS dużą rolę odgrywa stres. Niestety w nadmiarze ma on szereg działań niepożądanych. Można do nich zaliczyć również dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. By im zapobiec warto nauczyć się rozładowywać napięcie np. poprzez aktywność fizyczną, ćwiczenia oddechowe, relaks przy ulubionej muzyce czy rozmowę z kimś bliskim. Nie ma jednego złotego środka, ale najważniejsze to zdać sobie sprawę, że jest to ważne i nie powinniśmy bagatelizować sytuacji stresowych w naszym życiu.

      II.            Aktywność fizyczna:

Nie tylko pozwala zachować szczupłą sylwetkę, zwiększa wydolność oddechową, ale również przyspiesza pasaż jelitowy, a tym samym zapobiega zaparciom. Wystarczy chociaż 30 min dziennie przeznaczyć na spacer, czy inny rodzaj ruchu.

   III.            Papierosy i alkohol:

Rzucenie palenia i unikanie alkoholu to podstawa. Palenie powoduje nie tylko zwiększenie ryzyka nowotworów (ryzyko to znacznie rośnie w połączeniu z alkoholem) i chorób płuc, ale również pozbawia nasz organizm odpowiednich dawek tlenu, co przyczynia się do niedotlenienia przewodu pokarmowego.

    IV.            Dzienniczek dietetyczny:

Osoby z IBS mogą odnieść duże korzyści z prowadzenia dzienniczka dietetycznego. Pozwala on na zidentyfikowanie produktów powodujących dolegliwości, co zwiększy komfort życia i pozwoli  unikać błędów dietetycznych w przyszłości.