Profilaktyka nowotworów

Nowotwór - cichy morderca, który czyha w głębinach naszego organizmu niewidoczny. Dopiero gdy urośnie w siłę boleśnie nas szczypie budząc ze spokojnego snu, który zwie się codziennością. Nie dajmy się złapać i bądźmy szybsi, w końcu z rakiem można wygrać!   

Etapy procesu nowotworowego (proces długotrwały):

•    Inicjacja – pojedyncza nieprawidłowa mutacja
•    Promocja – powielenie nieprawidłowo wykształconych komórek objętych mutacją
•    Progresja – powstanie nowotworu, pojawienie się zdolności do tworzenia przerzutów i innych patologii

Czynniki rakotwórcze:

 •    Chemiczne i biologiczne:  dym tytoniowy , zanieczyszczenia powietrza, wody i żywności oraz narażenie na substancje rakotwórcze w środowisku pracy  (np. gazy spalinowe, benzen, azbest, metale ciężkie, węglowodory aromatyczne, pestycydy, dioksyny, nitrozoaminy, nitrozoamidy, mykotoksyny,  i inne), wirusy, hormony
•    Fizyczne: promieniowanie UV, promieniowanie jonizujące, radon
•    Żywność (spożywanie dużych ilości produktów wędzonych i intensywnie kwaśnych przy małej podaży świeżych owoców i warzyw, nadmiar alkoholu, tłuszczu, potraw spalonych i marynowanych)


Profilaktyka nowotworów

•    Pierwotna: wyeliminowanie lub zmniejszenie narażenia na czynniki ryzyka nowotworów, regularne badania, szczepienia
•    Wtórna: wczesne rozpoznanie choroby i zastosowanie zasad profilaktyki pierwotnej
•    III fazy: specjalistyczne leczenie choroby i zastosowanie zasad profilaktyki pierwotnej

Zapobieganie – profilaktyka :

a.    Nałogi:
•    Rzucenie palenia : palenie tytoniu zwiększa ryzyko nowotworów (szczególnie:  raka płuca, jamy ustnej, przełyku, gardła, krtani,  pęcherza moczowego, trzustki, szyjki macicy, nerki i żołądka). Palenie jest najważniejszą przyczyną przedwczesnych  zgonów.
•    Unikanie alkoholu: alkohol zwiększa ryzyko nowotworów (szczególnie:  jamy ustnej, przełyku, gardła, krtani), nasila rakotwórcze działanie tytoniu. Szkodliwe uznaje się przekraczanie 20 g czystego etanolu (50 g wódki, 250 g wina, ½ l piwa)
b.    Dieta:
•    Tłuszcz i mięso: wysokie spożycie koreluje z występowaniem raka jelita grubego, piersi i stercza
•    Owoce i warzywa: wysokie spożycie zmniejsza ryzyko wielu nowotworów nawet o 20%. Szczególnie polecane: cytrusy, warzywa zielone, czosnek, cebula, pomidory. Dieta powinna zawierać najlepiej jak najbardziej różnorodną mieszankę warzyw i owoców ze względu na brak jednoznacznych wskazań co do gatunku.
•    Błonnik:  pełni rolę ochronną szczególnie w raku piersi i jelita grubego (również cukrzycy typu 2 – która może być czynnikiem ryzyka nowotworów). Spożywany najlepiej pod postacią warzyw i owoców.
•    Pełne ziarna zbóż: obniża ryzyko głównie raka jelita grubego i piersi wspólnie ze spożyciem najlepiej surowych warzyw i owoców.
c.    Kwas acetylosalicylowy:
•    Obserwuje się rzadsze występowanie nowotworu jelita grubego, żołądka i przełyku u osób leczonych przewlekle niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.
d.    Otyłość:
•    Koreluje dodatnio szczególnie z rakiem pęcherzyka żółciowego , endometrium, jelita grubego i piersi.
•    Należy dążyć do utrzymania masy ciała w przedziale BMI 18,5 – 25 kg/m2 [ masa ciała w kg/ wzrost w m2)
e.    Aktywność fizyczna:
•    Zmniejsza ryzyko nowotworów (szczególnie piersi, jelita grubego, trzonu macicy, prostaty)
•    Regularny i umiarkowany wysiłek fizyczny (przynajmniej 3 razy w tyg po 30 min) pozwala utrzymać należną masę ciała
f.    Szczepienia ochronne, diagnostyka leczenie zakażeń:
•    Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, HPV. Diagnostykai leczenie zakażenia Helicobacter pylori, HIV, HCV, EBV i innych.
g.    Samokontrola i wczesna diagnostyka:
•    Regularne wykonywanie badań okresowych
•    Samokontrola kobiet w zakresie badania piersi, regularne badania cytologiczne po 25 roku życia i mammografia po 40 roku życia.
•    Badanie kału na krew utajoną co 2 lata oraz kolonoskopia co 10 lat u osób po 50 roku życia
h.    Promieniowanie
•    Unikanie nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne, solarium, promienie rentgenowskie
•    Używanie kosmetyków z filtrami ochronnymi
i.    Stosowanie zasad BHP i noszenie odzieży ochronnej oraz kontrolowanie natężenia i czasu ekspozycji  na czynniki rakotwórcze  w zakładach pracy.

Chemoprewencja nowotworów:

To dziedzina, w której  podstawą do stwierdzenia korzystnego działania niektórych składników diety (najczęściej w postaci suplementów) w profilaktyce i wspomaganiu leczenia nowotworów są obserwacyjne badania epidemiologiczne wykazujące związek pomiędzy danymi substancjami, a ryzykiem zachorowania na nowotwory złośliwe. 
Β-karoten :
Może zmniejszać  ryzyko nowotworów, jednak badania naukowe dają sprzeczne wyniki mówiące o pozytywnych jak i negatywnych efektach stosowania βkarotenu u osób z rakiem płuc. Odnotowano pozytywne działanie w przebiegu raka żołądka. Brak rekomendacji do powszechnego stosowania.
Witaminy A, C, E
Wykazano korzyści po zastosowania  wit E, βkarotenu i selenu w przebiegu nowotworów. Śmiertelność z powodu nowotworów w badaniu Linxian uległa obniżeniu  o 13%, jednak brak rekomendacji do powszechnego stosowania.
Selen
W badaniach odnotowano spadek zachorowania na nowotwory o 40% i umieralności o 50% jednak głównie u osób z wyraźnym niedoborem Se(badanie amerykańskie Clark i wsp.). Działa przeciwutleniająco,  jednak ze względu na brak dostatecznej ilości badań brek rekomendacji.
Błonnik
Obserwuje się korzystny efekt ochronny przed ryzykiem raka jelita grubego i piersi, jednak nie wykazano w randomizowanych w badaniach istotnej statystycznie  zależności.  Błonnik przyspiesza pasaż jelitowy, a tym samym skraca czas kontaktu substancji rakotwórczych w jelitach, ponad to absorbuje żółć  i inne mogące działać kancerogennie składniki treści pokarmowej.
Wapń
Może zmniejszać ryzyko nawrotów polipów jelita grubego.

Ogólne zalecenia dietetyczne w profilaktyce nowotworów:

•    Należy spożywać duże ilości świeżych warzyw i owoców (>500g/ 24h), które dostarczą nam witamin, antyoksydantów, błonnika, do szczególnie polecanych należą: pomidory, brokuły, kiełki, marchew, dynia, boćwina, buraki, por, czosnek, cebula, cytrusy, owoce jagodowe, maliny, jabłka, banany, brzoskwinie
•    Jako dodatkowe źródło błonnika poleca się produkty pełnoziarniste, naturalne płatki zbożowe, kasze, razowe pieczywo, makarony
•    Należy ograniczyć cukry proste: słodycze, napoje, pieczywo cukiernicze, wyroby z białej mąki, żywność wysokoprzetworzoną, fast food
•    Zaleca się ograniczyć spożycie tłuszczu <30% i mięsa czerwonego, zamiast tego chude mięsa, nabiał, ryby, jajka, oleje roślinne, orzechy i nasiona
•    Nie przejadanie się i dostosowanie spożycia do zapotrzebowania w celu osiągnięcia prawidłowej masy ciała
•    Unikanie soli, produktów konserwowanych, wędzonych, przysmażonych, przypieczonych
•    Ograniczenie spożycia alkoholu
•    Posiłki należy spożywać regularnie w niewielkich porcjach co 3 - 4h
•    Należy pić ok. 2l płynów dziennie, najlepiej niegazowanej wody mineralnej, zielonej herbaty, soków bez dodatków cukru
•    Dokładne mycie warzyw i owoców oraz wyrzucanie produktów z pleśnią, przeterminowanych
•    Zwracanie uwagi na pochodzenie i jakość żywności (świeżość, uprawy ekologiczne, nie pryskane, z wolnego chowu)
•    Zwiększenie spożycia składników bogatych w kwasy tłuszczowe omega3( ryby), karotenoidy (pomarańczowe warzywa i owoce), witaminy: B2, B6, B12, C, D, E, kwas foliowy i składniki mineralne: wapń, cynk, selen = urozmaicona dieta zgodna z piramidą zdrowego żywienia

Źródła: Onkologia – R.Kordek; Bromatologia - Przysławski, Gertig; Europejski Kodeks Walki z Rakiem W. Zatoński.